Hegel ile ilgili sözler

Slavoj Zizek'in haklı biçimde işaret ettiği gibi, yas ya da melankoliye neden olan kayıp nesne ile hem Hegel'in hem de Heidegger'in düşüncesini harekete geçiren o kurucu eksik arasında derin bir farklılık mevzu bahistir. Kolayca üstesinden gelinemez bu farklılığın. Mesela, en sevdiğim kitabımı kaybetmem, acı verici bir deneyim olacaktır. Bu acı, bir nesneye libidinal bir

yatırım yapmanın sonucudur. Bu libidinal yatırım, psişik topolojimi yeniden haritalandırır. Nesne kaybolduğu zaman, libidinal yatırımlarım geri çekilmeli psişik topografim yeniden düzenlenmelidir. Bu süreç, halihazırda daima eksik olan bir varlık tarzının kurucu olmasıyla aynı şey değildir. Ömrü billah sahip olmadığım bir şeyin yasını nasıl tutabilirim ya da

mekankolisini yaşayabilirim? Yas ve melankoli, ortaya çıkan, sevilen ve sonrasında kaybolup giden bir nesneyi varsayar. Ne Hegel ne de Heidegger bu türden bir nesne ilişkisi öne sürer. Bilâkis, ikisi de, sürekli olarak aşmayı denediğimiz bir eksiklik olarak kurulduğumuzu ileri sürer. Hegel bu eksikliği olumsuzlama, Heidegger ise hiçlik olarak adlandırır. Zizek'in burada işaret

ettiği noktanın kesinlikle doğru olduğunu düşünüyorum. Açıkçası psikanalitik kavramlar olan kayıp ve eksiklik dönüştürülebilir değildir. Gelgelelim, öyle görünüyor ki Hegel ile Heidegger'in bu kurucu eksikliği ele alış biçimleri uyarınca birbirlerinden ne denli farklılaştıkları sorulabilir. Heidegger, bu eksiklik babında melankolik midir? Bu eksiği kapattığı

söylenebilir mi? Aynı şekilde, olumsuzluk babında yas mı tutuyordur? Bu eksikliği içe yansıttığı farz edilebilir mi? Zizek'in görüşünü onaylasam bile, ben hala tüm bu sorunların olumlu olarak cevaplanabileceğini düşünüyorum.

O yaşamında, hümanizmden Marksizme, varoluşçuluktan milliyetçiliğe kadar düşünsel serüveni geniş bir harita çizer. Ondaki bu düşünsel değişim sürecini şu şekilde özetleyebiliriz:

1. Spiritüalist dönem (1921-1925): Bu dönemde Durkheim ve Ziya Gökalp’in etkisindedir ve Anadoluculuk görüşünü öne sürmüştür. Daha sonraki yıllarda Gökalp’i hayalî

Turancılık ile realist Türkçülük arasında sıkışıp kalmakla ve aile hayatından ulusal iktisada kadar Türk medeniyeti tarihinin birçok alanında sentezci olmakla eleştirecektir.
2. Plüralist dönem (1925-1928): Bu dönemde Emile Boutroux etkisindedir. Sosyopsikolojik bir insan felsefesi kurmaya çalışmıştır. Boutroux’nun tekdüze ve ağır bir kütle olarak algılanan

dünyayı parçalara bölerek çoğullaştırması (plüralizm) onun felsefî ufkunu genişletmiştir.
3. Monist dönem (1928-1931). Bu dönemde Hegel ve Spinoza’nın etkisindedir. O, Spinoza’nın madde alanında tespit edilen nedensellik zincirini geometrik tarzda tinsel alanda aramasını felsefî sorunların olgunluk noktası olarak görmüştür.
4. Fenomenoloji-Felsefî

Antropoloji dönemi (1931-1934): İnsan felsefesine ilgi duyduğu bu dönemde özellikle Max Scheler ve Heidegger etkisinde bir bilim felsefesi kurmaya çalışmıştır.
5. Materyalist dönem (1934-1946): Metafizik kavramları ve manevi alanı sorgulamaya çalıştığı dönemdir. Bu dönemde özellikle Karl Marx’ın etkisindedir. O yıllarda düşündüğü şey, hiçbir felsefî

hareketin tarihî materyalizm kadar insicamlı ve neticelerine sadık olmadığı şeklindedir.
6. Anti-materyalist dönem (1946-1965): Bu dönemde tarih felsefesi, iktisat ve determinizm açılarından materyalizmi eleştirerek yeniden plüralizme dönmüştür. 1948’de Amsterdam’daki Uluslararası Felsefe Kongresi’nde sunduğu “Varlıkların İki Yüzü” adlı tebliğ ile bu

dönemdeki düşüncelerinin ve değişimin gerekçelerini ortaya koymuştur.
7. Relativist dönem (1965-1974): Bu dönemde “değer” konusuna önem vererek Kantçı bir çizgi izlemiştir.

Zamanın Gerçek Dışılığı – John Ellis McTaggart

Zaman, Spinoza, Kant, Hegel ve Schopenhauer tarafından gerçek dışı görülür. Günümüz felsefesinde en önemli iki akım (şimdiye kadar sadece eleştirel olan akımları dışarıda tutarsak) Hegel ve Bay Bradley’den kök alan akımlardır. Bu ekollerin ikisi de zamanın gerçekliğini reddeder. Böyle bir fikir

birliğinin oldukça önemli olduğu inkâr edilemez – dahası, bu fikir birliğinin doktrinin çok farklı biçimlerinin olması ve birbirinden fazlasıyla farklı argümanlar tarafından desteklenmesi nedeniyle daha az önemli olduğu söylenemez.

İbni Arabi "İnsan insanın aynasıdır" sözünden hareket ederken; Thomas Hobbes "İnsanı, insanın kurdu" olarak görmüştür. İnsanın yardımsız ve desteksiz bir şekilde evrende bulunduğunu belirten Francis Ponge "İnsan insanın geleceğidir" cümlesiyle fikirlerini özetlemiştir. Hegel ise "Özbilinç, bir başka özbilinç için var olduğu ölçüde ve var olduğundan ötürü

kendinde ve kendisi için var olur" sözünden yola çıkarak özneler arası ilişkileri açıklamıştır. Hegel’in efendi-köle diyalektiğini bir psikoloji kurmak için temel alan Sartre, cehennem olarak gördüğü başkalarıyla neyi kastetmektedir?