Hiristiyan ile ilgili sözler

MURAT MENTEŞ: Kadınların katkısı, katılımı olmadan ilerleyemeyeceğimizi düşünüyorsunuz...

HALİDE EDİB ADIVAR: Muhakkak. Havva Anamız Âdem Babamıza yasak elmayı tattırdığı günden beri kadın hep yenilik peşindedir. Bakın ne diyeceğim...

MURAT MENTEŞ: Buyurun.

HALİDE EDİB ADIVAR: Ben küçükken Fazlıpaşa'daki evimizin önünde Türk

ve Hıristiyan çocukları birbirine girdiği zaman, iki tarafın da anneleri gelmiş ve onları ayırmıştı. Sonra kavgalar durdu. Bu bana gelecekte dünyada kadınlarının el ele vererek savaşı sonlandırmalarının ilk adımı gibi gelmişti.

Fuat Sezgin ve Oryantalistler -1

Batılı araştırmacıların genelde Doğu, özelde ise İslâm dünyası ile ilgili araştırmalarına oryantalizm (doğu bilim) veya şarkiyatçılık ismi verilmektedir. Oryantalizmin kökleri, bu anlamda Batı’da Batı için Batının yararına yönelik olarak düşünülmektedir. Bahsi geçen öncüllere bizi ulaştıran temel husus, Edward

Said’in 26 dile çevrilmiş -çok tartışılan- klasikleşmiş Oryantalizm (1978) isimli kitabıdır. Bu noktada oryantalistler, ‘Sömürgeciliğin Keşif Kolu’nun mensupları olarak nitelendirilmektedir.

Ancak dünya bilim tarihinin son büyük temsilcilerinden olan Fuat Sezgin, oryantalistler hakkında farklı bir bakış açısı sunmaktadır. Uzun ömrünün altmış yıllık

döneminde oryantalistlerle bir arada/ortamda çalışması, danışman hocası Hellmutt Ritter’le beraber araştırmalar yapması, Sezgin’in değerlendirmelerini önemli kılmaktadır. Gerçekten o, farklı bir gözle oryantalist geleneğe bakmaktadır. Oryantalist araştırmacıların, Müslümanların tarih boyunca ortaya koydukları eserlerin ilim dünyasına açılmasındaki

katkılarını ‘hürmet’ ve şükranla anmaktadır.

Fuat Sezgin, oryantalistlerin birkaç yüzyıllık gece gündüz yorulmak bilmeyen çalışmalarının bilimler tarihindeki önemini hatırlatırken, bunun çok önemli neticeleri olduğunun farkındadır. Ancak şu itirafta bulunmaktadır: “Bu yerin ne kadar büyük olduğunu gerçeğe yakın bir şekilde öğrenebilmekten çok

uzağız veya hiçbir zaman öğrenemeyeceğiz.”

Oryantalistlerin binlerce etütlerine, yayınladıkları metinlere, yazdıkları Arap-İslâm edebiyatı tarihlerine, çıkardıkları ansiklopedilere ve dergilere insanlarımızın ‘yabancı’ kaldığını düşünen Sezgin, onlar hakkındaki olumsuz kanaatlerin Mısırlılarca ifade edildiğini belirtmektedir. Böylece

oryantalistlerin İslâm bilimlerine hümanist gayelerle değil, misyoner bir ajanda ile yaklaştığı düşünülmektedir. Fuat Sezgin, sonuçları itibariyle ‘oryantalist’ veya ‘müsteşrik’ olgusunun, misyoner veya en azından ‘kuşkulanılan bir tip’ olarak algılandığını düşünmektedir.

Fuat Sezgin için, ‘her oryantalist ön yargılı değildir’. Bazıları

Doğuya ve özellikle İslamî ilimlere olumlu bakmaktadır. Sezgin, birçok oryantalisti ‘hocası’ olarak kabul etmekte ve onlardan ‘çok şeyler öğrendiğinin’ özellikle altını çizmektedir

Oryantalistleri daima hürmetle andığını belirten Fuat Sezgin, onların açmazlarını şu şekilde değerlendirir: “Bazı sahalarda, özellikle teoloji sahasında, onlar

Hıristiyan oldukları için başka gözle baktılar. Ama onları affediyorum. Fakat hadislerdeki rivayet zinciri meselesini anlamamış olmaları affedilemez bir şey. Bugün Ezher Üniversitesi profesörleri de bunu yanlış anlıyorlar.” (Sezgin, Bilim Tarihi Sohbetleri)

Hadis alanında büyük bir bilgin olarak Goldziher’in Buhârî ve Müslim için ifade ettiklerinin bir

karşılığının olmadığını belirten Sezgin, onun temel düşüncesini şöyle özetlemektedir: “Buhârî’deki bütün hadisler Buhârî’nin devrinde yaşamış olan fikir ekollerinin düşüncelerinden ve icatlarından ibarettir. Yani bunun peygamberle bir alakası yok! Bunlar sadece devrin fikirlerini aksettirir. Buhârî bu fikirleri toplamıştır! Rivayetler zinciri ilave

etmiştir, yani uydurmuştur.”

1956 yılında, Buhârî’nin Kaynakları olarak yayınlanan doktora tezinde Fuat Sezgin, bu çalışmasıyla, hadis külliyatının sadece ‘şifahî’/sözlü olarak toplanmadığını, yazılı kaynakları olduğunu ispatlamıştır. Ona göre hadislerin “arkasında yazılı kaynaklar var. Zira önceleri şimdiki gibi kitaplar, dipnot olarak

kaynak eser gösterilmezdi, direkt şahıs ismi yazılırdı. Bu rivayet zincirine göre sıralanır, ama aynı zamanda da yazılı bir kaynağa dayanırdı.”

Fuat Sezgin, İslâm dünyasının oryantalistler hakkında yanlış ve olumsuz düşünceleri olduğunu, onların belirli kötü amaçları için İslâmiyet’i eleştirdiklerinin kabul edildiğini ifade etmektedir.

Müsteşriklerin yeterince tanınmadığını belirtirken, onları ‘körü körüne’ savunmadığını da söylemektedir. Ona göre bu olumsuz imaj Mısırlı âlimlerce yapılan oryantalizm eleştirilerinin Türkiye’ye girmesiyle ortaya çıkmıştır.

Hıristiyan ve Yahudi oldukları için oryantalistlerin Müslümanların hoşuna gitmeyecek bir takım sonuçlara ulaşmış

olabilecekleri hususunun doğruluğuna dikkat çektikten sonra, Sezgin hepsinin iyi olmadığı konusunda da uyarılarda bulunmaktadır. Ancak o, bir noktaya daha dikkat çekmektedir: “Ama içlerinde geceli gündüzlü, İslâm’ın bilimler tarihindeki yerini ortaya koymaya çalışan oryantalistler var. Bu gerçekliği milletime duyurmayı, söylemeyi, insanî ve dinî bir borç olarak

telakki ediyorum.”

Bilhassa düşünsel ve politik hareketin taşıyıcıları olan şehirli Araplar, Hz.Muhammed’in ortaya çıkmasından önce komşu halkların kültürel etkilerine tamamen kapalı veya matematik tarihi açısından önem kazandıkları çağda bile neredeyse okuma yazma bilmeyen yarı vahşiler olarak tasavvur edilemez.(5)
Eski kültür merkezlerindeki sakinlerin yeni topluma uyum

sağlayabilmede çok büyük zorluklar yaşamadıkları görülmektedir. Mesela ilk dönem Emevi hükümdarlarının sarayında Hıristiyan hekimler çalışmaktaydı. I.Mu'aviye (dönemi: 41/661-60/680) zamanında hizmet eden İbn Asal’ın adı bunlar arasında geçmektedir. Ebû el-Hakem adlı bir başka Hıristiyan hekim daha Muʿaviye’nin hizmetinde çalışmıştır. Hükümdar

ilaçların hazırlanmasında ona güvenmekteydi.(6)

Görünüşe göre, bin beş yüz yıl önce Roma ordusunun başarısız olduğu yerde, Romalı din adamları başarılı olmuştu. Hutten yalnızca Germen kaynaklarını tüketmekle kalmayıp, aynı zamanda gerçek Hıristiyan ruhuyla da çelişen görkemli yaşama sahip Roma kilisesinin üyelerini art niyetli olduğunu düşündü için Romanistlere karşı düşmanlık davası ilan etti. O

zamanda arzulanan ruhun derin sadeliği ve saflığı, Tacitus'un tarif ettiği Germen dindarlığında yaygındı.

Muaviyenin ihtişamlı bir saray yaptırdığını duyan
Ebu Zer ra onun yanına giderek
Eğer bu yaptırdığın saray Allah'ın malındansa hainliktir, kendi malınsa savurganliktir dedi ve

Ey iman edenler! Bilin ki yahudi din bilginlerinin ve hıristiyan din adamlarının birçoğu halkın mallarını haksızlıkla yerler ve Allah yolundan alıkoyarlar. Altın gümüş

biriktirip Allah yolunda harcamayanları elem veren bir azapla müjdele!
Tevbe 34. Ayeti okudu

“Dünyanın değişik bölgelerindeki siyah halkların kolonileştirilmesi Hırıstiyan güçler tarafından gerçekleştirildi. Bugün dünyadaki pek çok halkın en önemli meselesi Hıristiyanlardan bağımsızlıklarını nasıl elde edecekleridir. Bugün nerede beyaz olmayan bir halk görseniz, hepsi de kendilerini Hıristiyan olarak tanıtan insanlardan özgürlüklerini almaya

çalışıyor ve siz onlara ‘Hırıstiyan kimdir’ diye sorsanız size diyeceklerdir ki, beyaz adam, köle tüccarı”.

Havva'nın mah­kûm edilmesi bazı ger­çekleri yansıtıyor ol­malıdır. İlk Gnostik metinler, eski çağlarda kadınların kendi cins­lerini ve soylarını son­suza kadar lanetleyen Tanrı'ya aldırış etme­me eğiliminde olduk­larını belirtir. Aslında, Havva’nın günahı ve cennetten kovulma miti olmasa, Hıristi­yanlığın temelleri bir­den çok zayıflardı. "Yı­lan,

meyve ağacı ve kadın olmasa, ne cen­netten kovulma ne kaşları çatık bir yargıç ne ce­hennem ne de sonsuza kadar sürecek bir ceza olur ve bu durumda kurtarıcıya da ihtiyaç kal­maz. O zaman tüm Hıristiyan teolojisinin temel­leri sarsılmış olur."