yargılardan ile ilgili sözler

Bir yargının doğru olduğunu söylemek, o yargının öteki yargılardan kurulu tutarlı bir sisteme uyduğu anlamına gelir. Çünkü tutarlılık, doğrunun dereceleri olduğunu kabul eder, bu kurama göre, bir yargı az çok doğru olabilir. Hiç bir yargı mutlak anlamda doğru değildir, çünkü hiç bir zaman tamamen tutarlı bir sisteme ulaşamayız, fakat bazı yargılar, bizi bu

ideale yaklaştırdıkları oranda diğerlerinden daha doğru olabilir.

Hangi yaşta olursa olsun birey, ailenin çocuğu olarak kalmaktadır. Her birey gibi yaptığı yanlışlarda, hayal kırıklıklarında bir dayanak aramakta ve bunun için en yakınındaki yere yönelmektedir. Bu anlarda ebeveynlerin takındıkları tutumlar bu iletişimin sürdürülebilirliğini sağlamakta ya da sonlandırmaktadır. İçinde etkin bir dinlemeyi barındırmayan, kalıp

yargılardan arınamamış, çözüm ya da alternatif yolların birlikte inşasından uzak yargılayıcı söylemler beraberinde ciddi iletişimsel ketlenmeleri de getirebilmektedir.

"Felsefenin muhakeme araçları, aceleci ve düşüncesiz yargılardan uzaklaştırıcı duruşu, çözümleme ve tartışma anlayışı zihnimi uyanık, yani canlı tutuyor. Dogmacılıktan ve önyargılardan, düşüncenin dinamizmine zarar veren tüm bu görünmez düşmanlardan uzakta oluyorum. Olduğum yere demir atıyorum, bütün gücümü orada kalmaya, canlılığımı sürdürmeye

veriyorum."

1. Yunan tragedyasının malzemesi gelişigüzel değildir, fiktif de de­ğildir. Yazarlar konularını daha çok mitos'tan alırlar. Mitos, önde gelen Yunan kral ve prens çevrelerinin gerek kendi aralarındaki, gerekse tan­rılarla aralarındaki ilişkiler üstüne geleneksel anlatılar toplamıdır. Yüzyıllar boyu gelenekleşen bu anlatılar, Yunanlı için eğitiminin bir parçasıdır.

Günümüz Avrupalısının 20.yy.a dek İncil'le büyümesi gibi, o dönem Yunanlısı da o anlatılarla büyüyordu. Tragedya yazan, bu mitos'un bilindiğini esas alabilir ve onu serbestçe açımlayarak işleyebi­lir, araştırarak ve derinleştirerek (kısmen de çeşitlendirerek) onunla oynayabilir. Seyircinin sanattan aldığı zevk, büyük ölçüde, yazarın o anlatılara ilişkin uygun

versiyonlar üstüne ya da doğrudan onlarla yaptığı açıklamaları ve çeşitlemeleri algılamasında ve değerlendirme­sinde yatar. Dolayısıyla Yunan tragedyası -günümüz tiyatro biçimle­rinin çoğunun tersine- gerek malzeme üstüne ve gerekse estetik yargı ilkeleri üstüne yazar ile seyirci arasında önden var olan bir sessiz an­laşmadan serpilip gelişmiştir.
2.

Tragedya yazan, ortak malzeme havuzu içinden, zaten kendi ba­şına da en çok duyguyla yüklü olan ögeleri seçer: öldürme, intihar, evliliğe ihanet, ensest, çıldırma, kendini sakatlama, aldatma, gammaz­lama, evlatlıktan ret, zorla ayrılma ve yıllar sonra bir anda birbirini ye­niden bulma vb. Tüm bu olağan dışı olayların duygusallığı,
(a) bunların aile birey­leri

arasında (yani doğal yakınlığı bulunan bireyler arasında) geçmesi,
(b) seyre sunulan ailelerin doğrudan yönetici kesimden olmaları, böy­lece kamunun ilgi alanına girmeleri ve kendi aile felaketleriyle her se­ferinde topluluğu da kendi acılarının içine çekmeleri yoluyla daha da yükseltilir. Böylece olay, her ne kadar kurguya göre karanlık bir geç­mişte olmuş gibi

görünse de, m.ö 6./5. yy'daki Atina site devleti toplumunun seyircisi için, salt insani değil, aynı zamanda siya­si bir model durumuna gelir (ve aynı nedenle, egemenlik yapılarında­ ki tüm tarihsel değişimlerin ötesinde, taa günümüze dek daha sonraki dönemlerin seyircisini de bir model gibi etkileyebilir).
3. Tragedya yazarının seyirci önünde geliştirdiği

olağandışı du­rumlar (mitos'taki gibi) oldukça zayıf nedenselliklere dayalı salt art arda gelen olaylar biçiminde bırakılmaz; olaya karışanların - katillerin evliliğe ihanet edenlerin, karasevdalıların, elebaşların ve aldatıcıların vb. (ve kurbanlarının) - bakış açısından hiç zaman sektirmeksizin ve kendiliğinden, o anın tüm duygularıyla, öfke ve nefret, sancı,

kıskan­ma, art hesap, hayal kırıklığı, acı, alay, yergici taşlama, iktidar hırsı, tutkunluk, kendini yitirme gibi insani duyguların her çeşidiyle açıkla­nıp ruhsal olarak motive edilir. Daha geniş topluluğun gerçekte ancak sonradan (faillerin, kurbanların, ilgililerin, olaydan epey uzaklaştıktan sonra ve belli açıklamaları yapmalarıyla) öğrenebileceği olay, böylece

seyircinin gözünde, olaya kanşanlann kesişen nedenlerinden dolayı karmaşık ama anlaşılır biçimde akıtılır, yaşatılır ve aynı zamanda ya­rattığı (çoklukla ayırıcı ve yıkıcı) etkilerle oyuncuların yargısına ve onlar üzerinden seyircinin yargısına bırakılır. Bu yolla seyirci, bir ola­yın tümünü, yaşamda asla aynı saydamlıkta görülemeyecek ve ardın­dan

da aynı otantiklikle asla yeniden kurgulanamayacak bütünlükte, beraber yaşar.
4. Olaya karışanlar, onların eşleri, çocuktan, kardeşleri, dosttan, astları vb. seyircinin tam o anda oluyormuş gibi birlikte yaşadığı ey­lemlerine ve tepkilerine, akıllıca kurulmuş ve nedenselik bağlan iyi düşünülmüş konuşmalarla açıklama getirirler. Böylece olay, çeşitli

yönleriyle yansıtılmış olur ve gerek olaya, gerekse eylemcilerine yöne­lik keskin suçlamalar ile etkili desteklemelerin gidip gelmesi, pek çok değerlendirme olanakları sağlar. Bu yolla seyirci, çabukça ve kabaca verilecek yargılardan sürekli uzak tutulur ve daha mesafeli bir bakışa çekilir. Seyirci nihayet bir yargıya vardığında, bu yargı (ki Yunan tra­gedyasında tümden

göreceli de değildir) pek çok bakış açısından geç­tiği için, iyice düşünülmüş, daha içten kabullenilmiş, kısacası: daha te­melli (dolayısıyla çoğu kez daha insani) olur. Böylece Yunan tragedya­sı, toplum için, üstlendiği tüm öteki işlevler yanında insanın, sorumlu­luğunu taşıyabileceği bir yargıyı oluşturması işlevinin okulu da ol­muştur (bu

eğitsel birikim, günümüz tiyatro biçimlerinin kural olarak tümden dışındadır oysa).
5. Tragedya yazarının, görülmemiş bir düşünsel yoğunluk ve sa­natsal bütünlükle seyircinin önünde sergilediği bu çok derin etkileyi­ci, yoğun bir irdelemeye zorlayıcı olay, hoşça vakit geçirtmeye yönel­miş eğlence endüstrisinin bir ürünü olarak, her akşam dünyanın

her yerinde kültürel açıdan yükseltilmiş boş zaman doldurmanın bir biçi­mi olarak sunulmaz; tragedya, yurttaşlar topluluğunun dinsel şenlik yaşantısının bir parçasıdır; Atina tiyatrosunda yalnızca bir kerelik bir sahnelenme için yaratılır ve seyirci tarafından, yani kentin tüm yurt­taşları tarafından, kendi sorunlarının soyutlanmış biçimde kamusal iş­lenişi

olarak algılanır. Bu nedenle Yunan tragedyası, kamusal bir toplum tepkisi'dir. Bu ise ona,toplum yaşantısı içinde, modem tiyat­ro biçimlerinin asla ulaşamaması bir yana, kural olarak düpedüz özü­ne yabancı oldukları bir anlam kazandırır.

ibn Rüşd'ün yapıtları, çağlar boyunca Doğu ve
Batı düşüncesini etkilemeyi sürdürdü. Ondan en çok etkilenenler, büyük Musevî bilgini İbn Meymûn, Hristiyan düşünür Akinolu Thomas ve Protestan reformcu Martin Luther olmuştu. İbn Teymiye ve Hocazâde, ondan etkilenen Müslüman bilginlerdi.
İtalyan kilisesinin papazları, İbn Rüşd düşüncesine iki yüz on

dokuz noktada karşı çıkmış ve onun kitaplarını okuyanlar için idam kararı vermişlerdi. Bu aptal karar yüzünden, birçok İtalyan düşünür, ölüme mahkûm edilmişti. Ama doğruları ve gerçekleri öldürmek olanaksızdı. Nitekim engizisyonun sona ermesinin üstünden üç yüzyıl geçtikten sonra Almanya, Avusturya, Fransa, Hollanda, İtalya, İngiltere ve birçok Batı

ülkesinde doğubilimciler, onun düşüncelerinde uzmanlaşmışlardır. İbn Rüşd'ün anısını yaşatmanın en güzel ifadesi olarak kitapları, on iki cilt hâlinde İtalya'da basılmış ve hem İtalya, hem de Fransa üniversitelerinde ders
kitabı olarak okutulmuştur.
Modern çağda da İbn Rüşd üzerine çalışmalar Doğuda ve Batıda sürmüş, birçok dünya

başkentinde ibn Rüşd'ü konu alan dernekler kurulmuştur. O, şu sözleriyle düşüncelerini sonsuzluğa taşımış, büyük bir filozoftur:
"İnsanın görevi, toplumun mutluluğu için çalışmak, iyilik ve güzelliği tekeline almamaktır. Kadın da erkek gibi toplumun hizmetinde olmalıdır. İyilik ve kötülüğün ölçütü, yalnızca toplumsal yarardır. Din, kuramsal

düşüncelerden değil, dinsel yargılardan ve ahlâkî amaçlardan oluşur. Ornek toplumda 'benim malım', 'senin malın' ayrımı yoktur. Böyle bir toplumda, hiç kimse için yabancılık söz konusu değildir.
Çünkü orada özgürlükler, herkes içindir. Zorba, açlık ve korkuyla dolu bir zümrenin esiridir. Zorbanın kendisi, en büyük açtır. Dilediği yere gidemez, dilediği

şeye bakamaz ve benliğine egemen olamaz. O, köleliğe en yatkın olandır. Arzularına gem vurabilmek mümkün değildin Sürekli üzüntü ve keder içindedir. Çünkü yoksul, çekilmez ve kaba bir benliğe sahiptir. Dostu yoktur. Bana göre bütün zorbalar, talihsiz ve
sıkıntılı kimselerdir.”